به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «کردتودی»، در دهه‌های اخیر، مفهوم «امنیت» از حیطه نظامی و فیزیکی فراتر رفته و به حوزه‌های فرهنگی، روانی و فضای مجازی گسترش‌یافته است.

در این میان، «پدافند غیرعامل» به‌عنوان مجموعه‌ای از برنامه‌ها، رویکردها و فرهنگ‌سازی‌هایی برای مقابله با تهدیدات ناملموس در سطح مدارس شهرستان بیجار، به‌ویژه در پاسخ به چالش‌های روانی، اجتماعی و سایبری نوپدید، جایگاهی ویژه یافته است.

برخلاف پدافند عامل که بر ابزارهای فیزیکی و نظامی تکیه دارد، پدافند غیرعامل در محیط آموزشی، بر تقویت هویت ملی مذهبی، ارتقای روحیه مقاومت، آموزش رسانه‌ای، مقابله با جنگ نرم و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی متمرکز است.

در مدارس بیجار، این رویکرد نه به‌صورت شعار، بلکه از طریق برنامه‌های عملیاتی و مشارکتی پیاده می‌شود.

یکی از محورهای کلیدی، آموزش امنیت فضای مجازی است، با افزایش دسترسی دانش‌آموزان به شبکه‌های اجتماعی، مدارس بیجار همکاری نزدیکی با پایگاه‌های مقاومت بسیج و مرکز آموزش‌های فضای مجازی استان کردستان دارند.

کارگاه‌هایی با عنوان «هوشیار در فضای مجازی»، «شناخت تله‌های روانی» و «مدیریت هویت دیجیتال» به طور منظم در مدارس دوره متوسطه برگزار می‌شود، در این کارگاه‌ها، دانش‌آموزان نه‌تنها با روش‌های فیلترشکنی و جاسوس‌افزار آشنا می‌شوند، بلکه یاد می‌گیرند چگونه محتوای سالم تولید کنند.

هم‌زمان، تقویت بنیان‌های اعتقادی و اخلاقی از طریق برنامه‌های غیردرسی نیز در دستور کار است، قرائت قرآن، برگزاری مجالس ذکر و معارف، و حضور روحانیون محلی در مدارس، بخشی از این تلاش‌ها است.

در سطح روانی اجتماعی نیز، مدارس بیجار با همکاری مشاوران و روان‌شناسان، سیستم نظارت نرم را فعال کرده‌اند، هر مدرسه دارای «تیم پاسدار فرهنگی» است که شامل معلمان، مشاور و نماینده بسیج دانش‌آموزی است.

این تیم‌ها به‌صورت ماهانه، الگوهای رفتاری دانش‌آموزان را بررسی می‌کنند و در صورت شناسایی نشانه‌هایی مانند انزوا، افسردگی، یا گرایش به گروه‌های افراطی، مداخله زودهنگام انجام می‌دهند.

یکی از موفقیت‌های چشمگیر، کاهش ۴۰ درصدی گزارش‌های مرتبط با «آسیب‌های رفتاری» در مدارس شهرستان در دو سال گذشته است، بر اساس آمار اداره آموزش و پرورش بیجار، این کاهش، نتیجه مستقیم همکاری سه‌جانبه بین مدرسه، خانواده و نهادهای محلی است.

با این حال، چالش‌هایی هم وجود دارد، کمبود نیروی متخصص در حوزه روان‌شناسی مقاومت، عدم دسترسی یکنواخت به فضای مجازی در روستاها، و گاهی مقاومت برخی خانواده‌ها در برابر مداخلات فرهنگی، از جمله موانعی هستند که برنامه‌ریزان با آن روبه‌رو هستند، برای جبران این کاستی‌ها، طرح «خانواده‌های هوشیار» در حال اجراست که در آن، والدین نیز در کارگاه‌های آموزشی شرکت می‌کنند.

پدافند غیرعامل تنها به معنای «دفاع در برابر» نیست، بلکه به معنای «ساختن در برابر» است: ساختن فضایی که در آن، دانش‌آموز نه از ترس، بلکه از آگاهی، ایستادگی کند.
 
در این مسیر، نقش معلمان به‌عنوان سربازان فرهنگی غیر قابل انکار است، بسیاری از مربیان در دوره‌های تخصصی «آموزش مقاومت فرهنگی» شرکت کرده‌اند و اکنون نه‌تنها محتوای درسی، بلکه فضای کلاس را نیز به بستری برای تقویت هویت و اعتمادبه‌نفس دانش‌آموز تبدیل کرده‌اند.

همکاری با نخبگان محلی و فرهنگ‌آفرینان بومی، از دیگر راهبردهای موفق بیجار در حوزه پدافند غیرعامل است، این حضور، نه‌تنها دانش‌آموزان را به ریشه‌های فرهنگی خود متصل می‌کند، بلکه در برابر جذابیت‌های سطحی فرهنگ جهانی شده، ایستادگی‌ای معنادار خلق می‌کند، در این رویکرد، «مقاومت» به معنای انزوا نیست، بلکه به معنای گزینش آگاهانه است، گرفتن آنچه سازنده است و دفاع از آنچه هویت‌بخش است.

در آینده‌ای نزدیک، برنامه‌ریزان آموزشی بیجار قصد دارند هر مدرسه بر اساس ظرفیت‌های جغرافیایی، زبانی و اجتماعی خود، بسته‌های فرهنگی سفارشی‌سازی شده دریافت کند، هدف رسیدن به جایی است که دانش‌آموز بیجار نه‌تنها در برابر تهدیدات فرهنگی مقاوم باشد، بلکه خود به سفیری از فرهنگ مقاومت تبدیل شود.

مدرسه دیگر فقط مکانی برای یادگیری نیست؛ بلکه کارخانه‌ای برای پرورش نسلی است که در دنیای پیچیده امروز، باید هم آگاه و هم هوشیار باشد.

ما دیگر فقط در بحران‌های فیزیکی حضور نداریم

سجاد سحری، رئیس جمعیت هلال‌احمر شهرستان بیجار از گسترش همکاری این نهاد با مدارس در حوزه پدافند غیرعامل خبر داد و گفت: ما دیگر فقط در بحران‌های فیزیکی حضور نداریم؛ امروز، بحران‌های روانی و فرهنگی هم نیازمند کمک‌های انسانی هوشمند هستند.

وی افزود: از سال گذشته، تیم‌های «کمک‌های روانی - اجتماعی» هلال‌احمر بیجار در بیش از ۲۰ مدرسه شهر و روستا فعالیت دارند و برنامه‌هایی چون «کارگاه‌های آرامش ذهن»، «آموزش مقابله با فشار روانی جمعی» و «شبیه‌سازی بحران‌های روانی» را برای دانش‌آموزان برگزار کرده‌اند.

سحری ادامه داد: این برنامه‌ها با زبان و فرهنگ محلی طراحی شده‌اند تا پیوند عمیق‌تری با دانش‌آموزان ایجاد شود، در روستاهای ترک‌زبان، داستان‌های آموزشی را با زبان ترکی بیان می‌کنیم؛ در مناطق کردنشین، از ضرب‌المثل‌های گروسی برای آموزش مقاومت روانی استفاده می‌کنیم.

وی تصریح کرد: دانش‌آموزان عضو «تیم‌های جوان هلال‌احمر» در مدارس، به‌عنوان سفیران سلامت روان، نقش کلیدی در شناسایی همسالان در معرض خطر، مانند کسانی که تحت‌تأثیر محتوای خشونت‌بار یا انزواگرایانه فضای مجازی قرار گرفته‌اند ایفا می‌کنند.

رئیس هلال‌احمر بیجار خاطرنشان کرد: همکاری با آموزش و پرورش، بسیج و نیروی انتظامی در این حوزه، به‌صورت مثلثی پایدار شکل‌گرفته است، ما آموزش می‌دهیم، بسیج فضای فرهنگی را تأمین می‌کند و نیروی انتظامی از حریم امنیتی مدرسه محافظت می‌کند.

وی افزود: پدافند غیرعامل در مدرسه یعنی ساختن انسانی که نه‌تنها در برابر بلای طبیعی، بلکه در برابر بلای فرهنگی هم ایستادگی کند و این، والاترین نوع کمک انسانی است.

 
 پدافند غیرعامل ستون فقرات آموزش است

طاهر نساج مدیر آموزش و پرورش بیجار گفت: امنیت فرهنگی دانش‌آموز، همانند امنیت جانی او حیاتی است، تمامی مدارس شهرستان فعالیت‌های پدافند غیرعامل را در قالب برنامه‌های درسی و فوق‌برنامه پیاده می‌کنند، این طرح، با همکاری شوراهای فرهنگی مدرسه و مشارکت والدین، هر فصل بر یک محور مانند مقابله با جنگ روانی، تقویت هویت دینی یا آسیب‌پذیری در فضای مجازی تمرکز می‌کند.

وی افزود: هدف ما این نیست که دانش‌آموز تنها به تحصیل و علم بپردازند، بلکه می‌خواهیم آینده سازان ایران آن‌قدر آگاه و ریشه‌دار باشند در هر فضایی، هویت خود را حفظ کنند، پدافند غیرعامل یعنی تقویت وحدت فرهنگی که با عشق به سرزمین همراه است.

مدیر آموزش و پرورش بیجا یادآور شد: در نهایت، پدافند غیرعامل در مدارس بیجار، درسی عمیق از هویت، همبستگی و هوشیاری است، درسی که نشان می‌دهد امنیت یک ملت، از همان کلاس درس آغاز می‌شود نه با سلاح، بلکه با کلمه، فرهنگ و عشق به سرزمین است.

نقش این نهاد فراتر از اطفای حریق است

مهدی باشوکی رئیس واحد آتش‌نشانی شهرداری بیجار گفت: امروزه آتش‌نشانی فقط با آتش مبارزه نمی‌کند؛ با ناآگاهی، ترس و بی‌اطلاعی مبارزه می‌کند، تیم‌های آموزش ایمنی آتش‌نشانی بیجار در تمامی مدارس شهر و روستا حضور فعال دارند و برنامه‌هایی چون «شبیه‌سازی بحران‌های جمعی»، «آموزش خروج اضطراری» و «مدیریت ترس در شرایط بحران» را به‌صورت عملی و تعاملی برگزار می‌کنند.

وی افزود: فعالیت‌هایی که در چارچوب پدافند غیرعامل، به تقویت روحیه مقاومت و خودباوری دانش‌آموزان کمک می‌کند.

رئیس واحد آتش‌نشانی شهرداری بیجار با اشاره به اینکه این آموزش‌ها به‌صورت منظم و مرتب در دستور کار قرار دارد، ادامه داد: دستورالعمل‌های ایمنی را باتوجه‌به مخاطبین آموزشی، با زبان ساده و روان و با حفظ چهارچوب امن و مناسب بیان می‌شود، دانش‌آموزان عضو «تیم‌های ایمنی مدرسه»، پس از دوره‌های آموزشی، به‌عنوان نیروی اولیه در مواقع بحران عمل می‌کنند و این نقش، اعتمادبه‌نفس و حس مسئولیت‌پذیری آنان را به طور چشمگیری افزایش داده است.

باشوکی توضیح داد: همکاری سه‌جانبه با آموزش و پرورش و بسیج، این برنامه‌ها را به بخشی جدایی‌ناپذیر از پدافند غیرعامل شهرستان تبدیل کرده است، ما آموزش می‌دهیم، آموزش و پرورش فضای اجرا را فراهم می‌کند و بسیج نیز در زمینه فرهنگ‌سازی همراه است.

وی افزود: ایمنی جمعی است نه فردی و این همان روحیه‌ای است که پدافند غیرعامل در دل دانش‌آموزان می‌پرورد.

انتهای خبر/