از نیایش تا نمایش، ریشه‌های عرفانی دف در کردستان

دف، سازی است باستانی اما در کردستان، چیزی فراتر از یک ابزار موسیقایی است دف در این سرزمین روح دارد. 

ریشه‌های این ساز در مناسک عرفانی و آیین‌های صوفیانه‌ای چون «ذکر»، «سماع» و «حضرت‌خوانی» آن‌چنان عمیق است که گویی دف نه‌تنها نوا، بلکه نیایش می‌کند.

در خانقاه‌های قدیمی سنندج، سقز و مریوان، دف همواره همراه با آواز مولوی‌خوانان و دراویش نقشینه، نوای وصال را به آسمان می‌فرستد. 

ضرب‌آهنگ دف، با تپش قلب درویش یکی می‌شود و از زمین تا ملکوت، پُلی از جنس نور می‌سازد. اینجا، موسیقی تنها صدا نیست؛ حال است، حالی که از «ذکر» به «فکر» و از «فکر» به «شور» می‌رسد.

جشنواره دف‌نوازان؛ جشنی برای جان

شاید هیچ نمود عینی‌تری برای پاسداشت جایگاه دف در کردستان وجود نداشته باشد جز جشنواره دف‌نوازان، که هر سال با شکوهی بی‌مثال در شهر سنندج برگزار می‌شود نام رسمی این رویداد «دف؛ نوای رحمت» است، اما در زبان مردم، آن را به سادگی «جشن دف» می‌نامند؛ جشنی که در آن صدها دف‌نواز، از سراسر ایران و گاه از کشورهای دیگر، گرد هم می‌آیند تا با هم‌نوازی، پیامی از مهر، صلح و عرفان را طنین‌انداز کنند.

این جشنواره نه‌تنها محفلی برای رقابت نیست، که میعادگاهی است برای گفتگو با دل و جان. 

در این مراسم فضای جشن، سرشار از نور و نوا، عطر اسپند و شوق دیدار است از خردسالان تا سالخوردگان، از مبتدیان تا استادان، همه با دفی در دست، دلی در سینه و نغمه‌ای در لب، به این کاروان شور و شیدایی می‌پیوندند.

 صدای لطافت در کوهستان

یکی از جلوه‌های زیبا و تأثیرگذار دف در کردستان، حضور پررنگ زنان دف‌نواز است برخلاف بسیاری از حوزه‌های موسیقی سنتی، دف در کردستان متعلق به همه است زن و مرد، پیر و جوان در سال‌های اخیر، هنرمندان زن کرد نه‌تنها در اجرای دف درخشیده‌اند، بلکه نقش بزرگی در آموزش و ترویج آن داشته‌اند.

تصویر دختری کُرد با لباس رنگارنگ سنتی، چشمانی خندان و دفی بزرگ در دست، خود به‌تنهایی روایت‌گر نسلی نو است نسلی که هم ریشه در سنت دارد و هم پرواز در آسمان جهانی شدن را تجربه می‌کند.

کردستان؛ مدرسه جهانی دف

در طول سال‌های گذشته، کردستان به یکی از مراکز آموزش و پرورش دف در سطح منطقه و حتی جهان تبدیل شده است.

 آموزشگاه‌ها، ورکشاپ‌ها و مسترکلاس‌هایی که در شهرهای این استان برگزار می‌شود، هرساله صدها علاقه‌مند را از دیگر نقاط ایران و کشورهای همسایه به خود جذب می‌کند.

هنرمندانی چون بیژن کامکار، مسعود حبیبی، حسین نظری و دیگر اساتید دف، همگی از بستر فرهنگی کردستان برخاسته‌اند و نقش مهمی در معرفی این ساز به جهان ایفا کرده‌اند. 

این روزها، دف را می‌توان در سالن‌های موسیقی استانبول، پاریس، و حتی نیویورک نیز شنید سازی که از دل زاگرس برخاسته، اما در قلب جهانیان جا باز کرده است.

دف در موسیقی جهانی؛ از محلی تا بین‌المللی

جایگاه دف در موسیقی جهانی، طی دو دهه گذشته به طرز شگفت‌انگیزی ارتقا یافته است در بسیاری از آثار موسیقی تلفیقی، از جَز تا ورلد میوزیک، دف به‌عنوان سازی اصیل، گرم و روح‌نواز مورد استفاده قرار می‌گیرد. حضور دف در آلبوم‌هایی با همکاری هنرمندان بین‌المللی، نمادی از پذیرش این ساز در عرصهٔ جهانی است.

چنانچه گروه‌هایی چون کامکارها، شمس یا پروژه‌هایی چون نهفت، با محوریت دف توانسته‌اند پلی بین فرهنگ‌های شرق و غرب ایجاد کنند. صدای دف، با آن ضربات عمیق و طنین‌دار، به‌راحتی مرزهای زبان را در می‌نوردد و مستقیماً با احساس انسان‌ها سخن می‌گوید.

دف، بیش از آن‌که سازی برای گوش باشد، آینه‌ای برای جان است وقتی نوازنده‌ای بر پوست کشیده‌شدهٔ آن می‌کوبد، گویی بر دل خود می‌نوازد. شاید راز محبوبیت دف در کردستان همین باشد؛ آن‌جا که انسان، طبیعت و موسیقی، هم‌سخن‌اند.

نغمه دف، نغمه‌ای است که در خلوت شب، در طوفان اندیشه، در وجد نیایش و در آغوش شادی، انسان را همراهی می‌کند. در هر ضربه‌اش، داستانی است از زندگی، رنج، عشق، وصال، فراق و امید. از این‌رو، کردستان با حق، شایستهٔ نام «شهر هزار دف» است؛ شهری که قلبش با کوبه‌های دف می‌تپد.

در روزگاری که جهان از صداهای خشونت‌آمیز پر شده، صدای دف از کردستان برخاسته تا پیام‌آور صلح، مهر و یگانگی باشد این ساز، همان‌قدر که سنتی و بومی است، جهانی و انسانی‌ است. جشنواره‌های دف در کردستان، حلقه‌های اتصال دل‌هایی‌ست که شاید زبان مشترک نداشته باشند، اما در ریتم، یکی‌اند.

کردستان، شهر هزار دف است شهری که در آن موسیقی، دیگر هنر نیست، بلکه زندگی است.

انتهای خبر/