به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «کردتودی»، منطقه کردستان به‌ویژه شهر بیجار از جمله مناطقی است که در تاریخچه طولانی این هنر، جایگاه ویژه‌ای داشته و محصولات آن به دلیل کیفیت بالا، طرح‌های منحصربه‌فرد و دقت بسیار در بافت، به نام «فرش فولادی» مشهور شده‌اند.

 این نوع فرش‌بافی نه‌تنها یک هنر دستی، بلکه یک عامل مهم اقتصادی برای خانواده‌های محلی درگذشته بوده و امروزه به یکی از محصولات لوکس و با ارزش در بازار داخلی و خارجی تبدیل شده است.

 در گذشته فرش‌بافی در مناطق روستایی و شهری کردستان به‌ویژه بیجار، نقش مهمی در امرارمعاش خانواده‌ها داشت، زنان و مردان روستاها با استفاده از مواد اولیه محلی مانند پشم گوساله و رنگ‌های طبیعی، فرش‌هایی با الگوهای سنتی و الهام‌گرفته از طبیعت و فرهنگ کُردی می‌بافتند.

 این فعالیت نه‌تنها به‌عنوان یک منبع درآمد حیاتی، بلکه به‌عنوان یک روش انتقال دانش، ارزش‌ها و سنت‌ها از نسلی به نسل دیگر عمل می‌کرد، در دهه‌های گذشته فرش بیجار یکی از صادرات عمده ایران به کشورهای اروپایی و آمریکایی محسوب می‌شد و این شهر به‌عنوان قطب تولید فرش‌های فشرده و مقاوم در ایران شناخته می‌شد.

 باتوجه‌به اطلاعات منتشر شده، بیجار در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ شمسی یکی از مراکز اصلی تولید فرش در غرب کشور بود و صادرات فرش این منطقه نقش مهمی در توسعه اقتصادی استان کردستان داشته است؛ اما با گذشت زمان و تغییرات اقتصادی و اجتماعی، وضعیت فرش‌بافی در این منطقه دچار تحولاتی شده است.

 فشارهای اقتصادی کمبود مواد اولیه با کیفیت، کاهش تمایل نسل جوان به ورود به این حرفه و رقابت با فرش‌های ماشینی و ارزان‌قیمت، به‌تدریج باعث کاهش تولید و افت کیفیت در برخی موارد شده است، از سوی دیگر تقاضای بالا برای فرش‌های دستباف با کیفیت در بازارهای جهانی، به‌ویژه در میان طراحان داخلی و خارجی، فرش بیجار را به یک کالای لوکس و گران‌قیمت تبدیل کرده است.

 این تغییر وضعیت از یک سو باعث افزایش ارزش افزوده این محصولات شده، اما از سوی دیگر دسترسی عموم مردم به فرش دستباف را محدود کرده و این هنر را بیشتر به یک شغل تخصصی و خاص و سخت تبدیل کرده است.

 امروزه فرش بیجار نه‌تنها یک اثر هنری و فرهنگی است، بلکه نمادی از هویت، مقاومت و زیبایی‌شناسی مردم کُرد در مقابل تحولات زمان است، این فرش‌ها با ترکیب رنگ‌های طبیعی، طرح‌های نمادین و بافت فشرده، همچنان مورد توجه علاقه‌مندان به هنرهای دستی و مجموعه‌داران فرش در سراسر جهان قرار دارند.

 البته با توجه به تغییرات موجود در بازار، لازم است تا اقداماتی اساسی در جهت حمایت از بافنده‌های سنتی، احیای روش‌های قدیمی بافت، استفاده از مواد اولیه محلی و ارتقای بازاریابی اینترنتی و بین‌المللی صورت گیرد، در غیر این صورت خطر فراموش‌شدن این هنر اصیل و تاریخی در آینده دور وجود دارد.

 در مجموع فرش‌بافی در کردستان و شهر بیجار، نه‌تنها یک فعالیت اقتصادی بوده، بلکه یک مظهر فرهنگی و هنری است که از طریق رشته‌های نخی، داستان زندگی، فرهنگ، اعتقادات و طبیعت این سرزمین را به تصویر می‌کشد، اگرچه در گذشته این هنریکی از منابع اصلی درآمد خانواده‌های منطقه محسوب می‌شد، امروزه به یک کالای لوکس و محبوب در بازارهای بین‌المللی تبدیل شده است.

امروزه فرش بیجار نه‌تنها در بازار ایران، بلکه در مناطق مختلف جهان به‌عنوان یک نماد از دقت و هنرمندی ایرانی شناخته می‌شود، طرح‌های پیچیده، ضخامت بالا و مقاومت بی‌نظیر این فرش‌ها، آنها را در میان سایر محصولات دستباف متمایز کرده است، هر فرش بیجار حاصل تلاش چندین ماهه یک بافنده است که تمام وجودش را در الگوهای زیبا و رنگارنگ خود عکس‌العمل می‌دهد.

این تلاش‌ها در گذشته عموماً در داخل خانه‌ها و به‌صورت دسته‌جمعی انجام می‌گرفت و همه اعضاء خانواده به نحوی در فرایند تولید فرش مشارکت داشتند، این موضوع نه‌تنها به‌عنوان یک منبع درآمد، بلکه به‌عنوان یک فعالیت اجتماعی و فرهنگی مهم در زندگی مردمان کردستان نقش داشت.

اما تحولات اقتصادی و اجتماعی دو دهه اخیر، باعث تغییر ساختار این هنر شده است، کاهش تقاضای داخلی برای فرش دستباف به دلیل قیمت بالای آن و رونق بازار فرش ماشینی، تعداد بافنده‌های حرفه‌ای را به‌شدت کاهش داده است، علاوه بر این جوانان بیجار به دلیل مشکلات اقتصادی و عدم پایداری درآمدی، تمایل چندانی به پیروی از این رشته ندارند.

در مقابل در بازارهای جهانی، فرش بیجار به‌عنوان یک اثر هنری و لوکس محسوب می‌شود و قیمت‌های بالایی در آنها گذاشته می‌شود، این وضعیت موجب شده است تا فرش بیجار بیشتر به یک سرمایه‌گذاری هنری تبدیل شود تا یک کالای مصرفی عمومی، در این میان لازم است سازمان‌های متولی به‌ویژه میراث‌فرهنگی و دفاتر صنایع‌دستی، برنامه‌های جدی برای حفظ و توسعه این هنر اصیل داشته باشند.

آموزش بافنده‌های جدید، ایجاد بازارهای منصفانه، تسهیل دسترسی به مواد اولیه با کیفیت و همچنین معرفی فرش بیجار در فضای مجازی و نمایشگاه‌های بین‌المللی، می‌تواند به احیای این هنر کمک کند، همچنین ثبت جهانی فرش بیجار به‌عنوان یک میراث ناملموس فرهنگی، می‌تواند در تقویت هویت این شهر و جلب‌توجه بین‌المللی مؤثر باشد.

فرش بیجار بیش از یک پوشش زمین نیست؛ گواهی است از تلاش، صبر و زیبایی‌شناسی یک ملت، این فرش‌ها در هر گوشه‌ای از دنیا که باشند، داستان‌های قدیمی سرزمین کُرد را روایت می‌کنند و یادآور آن هستند که هنر دست‌های انسان، هرگز فراموش نخواهد شد.

با این حال حفظ و توسعه این هنر نیازمند توجه بیشتر مسئولان، حمایت از بافنده‌های سنتی، آموزش نسل جوان و ایجاد بازارهای مناسب برای عرضه محصولات با کیفیت است، تنها در این صورت است که فرش بیجار همچنان می‌تواند به‌عنوان یک نماد فرهنگی و هنری، در قلب مردم ایران و جهان زنده بماند.

نویسنده: محمدصابر سبحانی