به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «کردتودی»،  آنچه که مورد اهمیت و توجه انسان امروزی است، دسترسی به منابع انرژی و آبی است که بدون زحمت در اختیار دارد و با غرور و تکبری مبنی بر اینکه در توجیه اسراف و هدر رفت این منابع، مبلغی برای پرداخت می‌کند و این‌گونه است که داشتن چنین نعمت‌هایی دیگر ارزش معنوی ندارد و به یک کالای مصرفی تبدیل می‌شود.

 در روزگاری که صنعت آبفا در کشور روز به روز پیشرفت می‌کند و دستاوردهای بزرگی در عرصه سد سازی و ذخیره آب انجام شده است، قنات‌هایی در دل خاک آرام گرفتند که امروز طعم فراموشی و بی‌مسئولیتی مدیران، زنگ خطر نابودی آن را به صدا درآوردند.

 اگر به گذشته برگردیم و تاریخ پر افتخار مهندسی را در همین یک قرن گذشته مطالعه کنیم، می‌بینیم که در راستای تأمین آب شرب مردم، از قنات‌هایی استفاده می‌شد که ضمن طراحی منحصر به فرد در شبکه جمع‌آوری آب، به‌صورت کاملاً برابر تمامی خانوارها از یک میزان مشخص به آب شرب دسترسی داشتند.

 شاید شما هم به‌عنوان مخاطب خاص کردتودی بگوید که با شبکه جدید لوله‌کشی آب شرب و تصفیه‌خانه‌های بزرگ و بخش‌های ویژه بهداشت محیطی منابع آب، دیگر چه احتیاجی به قنات در جامعه امروزی وجود دارد و باید روی به‌روزرسانی شبکه‌های قبلی توجه داشت و یا روی ایجاد سدهای جدید برای ذخیره‌سازی آب روان‌ها داشت.

 فرهنگ درست استفاده کردن را باید ابتدای امر از سختی به دست آمدن برق، آب و گاز در جامعه رواج یابد، یکی از بهترین مکان‌هایی که می‌تواند زندگی سخت گذشته را به زندگی رفاه افزون امروز پیوند زند، همین قنات است، بله اگر می‌خواهیم قدر داشته‌های امروزمان را بدانیم، توجه به قدمت تاریخی و دستاوردهای گذشته است.

 بدون شک اگر برای حفظ و نگهداری زحماتی که در گذشته برای رونق زندگی در کهن دیار گروس کشیده شده است، اهمیتی قایل نباشیم، تاریخ امروز زندگی ما هم به فراموشی سپرده می‌شود و در واقع فردا در تاریخ این منطقه کسی از زحمات امروز ما یادی نخواهد کرد و رنگ فراموشی خواهد گرفت.

 قنات‌های در گذشته و با امکانات محدود و ابتدایی روزگاری که هیچ پیشرفتی در حوزه صنعت و مهندسی وجود نداشت به ثمر نشست و توانست بخش بزرگی از مشکلات مردم در تأمین آب شرب از چشمه‌ها و رودخانه‌ها را تأمین کند که با توجه به سختی کند و کار در اراضی منطقه کوهستانی بیجار، طراحی و اجرای این سازه مهندسی از درجه اهمیت بالایی برخوردار خواهد شد.

 وقتی بخواهیم از قنات صحبت کنیم باید به این مسئله مهم‌تر هم اشاره کنیم که اصلاً چرا در گذشته چنین زحمتی به خود دادند که آب را در محله‌ای جمع‌آوری کنند و مردم برای تهیه آب شرب دیگر به سر چشمه‌ها و رودخانه‌ها نروند، قنات به تنهایی نمی‌تواند چنین خاصیتی داشته باشد و یک زنجیره مهم در نهان‌خانه آن خفته است.

 آنچه که امروز به برکت پیشرفت علم و با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا، مسیرهای سفره آب زیر زمینی کشف و شناسایی می‌شود و مسیری برای انتقال و حفر و احداث چاه و شبکه توزیع آب طراحی و اجرا می‌شود، آن روزها را به یاد بیاورد که هیچ یک از این ابزارهای شناسایی و عکس‌برداری وجود نداشت و حتی ابزار مناسب و پر قدرت هیدرولیکی هم در اختیار نبود.

 حال به اجرای شبکه‌ای از قنات‌ها و راه‌آب‌هایی اشاره می‌کنیم که بزرگ‌مردان گروس با استفاده از همان علم و دانشی محدودی که داشتند دست به کاری بزرگ زدند که هم رفاه اجتماعی را برای مردمان خود به ثمر رساندند و هم از وقوع سیلاب‌ها در منطقه جلوگیری می‌کردند و نیز آب روان‌هایی که بدون استفاده هدر می‌رفت را مدیریت کردند.

 جالب است بدانید که از حدود یک دهه گذشته علم امروز به این نتیجه رسیده است که فکری برای مهار آب روان‌های بهاری و پاییزی داشته باشد و در بیشتر مناطق روستایی و در مسیر خروج آب روان، سدهای کوچکی احداث شده است که از همین تفکر قنات بهره گرفته است تا ضمن کاهش سرعت حرکت آب، محلی را برای انباشت ماسه و مواد معدنی منحصر به فرد ایجاد کند.

 قنات و آنچه که مربوط به این حوزه می‌شود، ریشه در فرهنگ یک جامعه دارد و اگر در شهر و دیاری شنیدید که در گذشته آن، قنات وجود داشته است، بدانید که مردمان آن منطقه از قدمت بالای فرهنگی در تجمعات و اجتماع زندگی بهره‌مند بوده‌اند و به‌نوعی سندی محکم در تاریخچه هر دیاری به شمار می‌رود.

یکی از بزرگ‌ترین و پراهمیت‌ترین محورهای تاریخی هر ملتی، زیرساخت‌هایی است که درگذشته برای ساکنین آن منطقه ایجاد شده است و همین نکته نشان از علوم، فرهنگ و دانش مردمان آن زمان است و در این خصوص، قنات می‌تواند اولین گام و محکم‌ترین حرکت باشد.

حدود پنج سال گذشته بود که دغدغه فکری و اجتماعی در بیجار آغاز شد و با استقبال عمومی و حتی مسئولین وقت، امیدوار بودیم که برای احیای دوباره قنات‌های تاریخی این مرز و بوم اتفاق‌های بزرگی در آینده رخ خواهد داد و اصلاً تصور نمی‌کردم که آن تب و تاب و پیگیری‌ها، به فراموشی رنگ ببازد.

بی‌تفاوتی چندین ساله مردم و مسئولین در این خصوص قابل درک نیست، مردمی که همیشه ادعای قدمت بیجار را دارند در حالی که یک سند زنده و تاریخی در حال از بین رفتن است، فردای از راه می‌رسد که دیگر اثری از این سازه ویژه باقی نمانده و آنگاه باید برای فقدان، مقاله و مطالعات متعدد ارائه کنیم که دیگر فایده‌ای ندارد.

میزگرد تخصصی کردتودی با حضور فعالان و کارشناسان قنات‌های شهرستان بیجار برگزار شد که بخشی از این گفتگو را در این گزارش مطالعه می‌کنید.

؛ قنات هویت بیجار گروس و یک ارزش تاریخی که ریشه در کهن دیار گروس دارد

محمدرضا قربانی رئیس انجمن قنات بیجار گفت: «هر جا آب باشد، آبادانی هم هست» و قنات‌ها به‌عنوان شاهراه‌های زیرزمینی انتقال آب، نقشی کلیدی در شکل‌گیری و استمرار زندگی در این منطقه داشته‌اند.

وی افزود: در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، اعضای سازمان مردم‌نهاد «انجمن پاکبانان طبیعت گروس» موفق به شناسایی ۱۷ فقره قنات تاریخی در داخل شهر بیجار شدند، طولانی‌ترین این قنات‌ها، قنات «علیرضاخان گروسی» نام دارد که از باغ صفا تا دشت تخت امتدادیافته و طولی نزدیک به ۵ کیلومتر دارد و تاکنون حدود ۲ کیلومتر از این قنات بازدید و پایش شده است.

قربانی گفت: بر اساس اسناد و شواهد میدانی، قدیمی‌ترین قنات شهر بیجار، «قنات چشمه اشور» است که از دامنه کوه نقاره کوب آغاز شده و در نزدیکی چشمه عزیزه به سمت شرق ادامه می‌یابد، این قنات درگذشته در مجاورت مسجد امیرالمؤمنین (ع) که در قدیم با نام «مسجد قه‌لای حلوایی» شناخته می‌شد به دوشاخه تقسیم می‌شد.

شاخه‌های اصلی قنات‌های بیجار 

محمد چراغ‌زاده عضو انجمن قنات‌های شهرستان بیجار، گفت: شاخه اول قنات از زیر خاک در شمال خیابان فاضل فعلی عبور کرده و محله یهودیان را تأمین آب می‌کرد. در کوچه صالحی، دریچه‌ای معروف به «چشمه اشور» وجود داشت که زنان از آن برای پر کردن سطل‌های خود استفاده می‌کردند و شاخه دوم از جلوی مسجد امیرالمؤمنین (ع) به سمت شرق امتدادیافته و از طریق «چاه منبری» با هفت یا هشت پله، آب را در اختیار ساکنان قرار می‌داد.

وی با اشاره به اینکه این شاخه سپس با قنات «شاهرخ‌آباد» در نزدیکی پل جنوبی مسجد امیرالمؤمنین تلاقی کرده و به‌موازات رودخانه یهودیان به سمت بازار حرکت می‌کرد، ادامه داد: در مسیر این قنات، در محلی که امروزه دکان رنگرزی مرتضی نوری قرار دارد، «چاه منبر کوتاه» با چهار پله وجود داشت که به «چشمه یهودی‌ها» مشهور بود.

چراغ‌زاده توضیح داد: این قنات پس از عبور از زیر رودخانه، به سمت شمال حرکت کرده و از زیر خیابان توحید «شمال پل یهودی‌ها» عبور می‌کرد و به پشت موزه‌سازی معمار می‌رسید.

قنات‌ها گنج هویتی ما هستند 

سعید کردی فعال اجتماعی بیجار گفت: وجود قنات‌ها در بیجار نه‌تنها نشانه‌ای از هوش مهندسی آبی اجداد، بلکه گواهی بر قدمت و جایگاه تاریخی این منطقه است، بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در سال ۱۳۹۸ در قلعه بانو «بالا»، سکونتگاهی در مرکز بیجار به بیش از ۶ هزار سال پیش بازمی‌گردد.

وی افزود: وجود سه تنگه معروف «سه قلا» حلوایی، تخت و برجگه نیز به همراه چشمه‌ها و قنات‌ها، دو دلیل اصلی شکل‌گیری سکونتگاه‌های اولیه در این منطقه بوده است، برخی از قنات‌های منطقه گروس، مانند قنات‌های واقع در دشت مرزه‌خانم «پشت روستای برجگه عسکرآباد»، باتوجه‌به سبک سنگ‌چینی و وجود قندیل‌های چند سانتی‌متری، به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردند.

کردی اظهار کرد: این قنات‌ها در طول تاریخ بارها توسط بزرگانی که به پیشرفت و آبادانی این سرزمین عشق می‌ورزیدند، ترمیم و احیا شده‌اند، باوجود ارزش تاریخی و فرهنگی بی‌بدیل قنات‌ها، هنوز برنامه‌ریزی جدی برای حفظ، مرمت و بهره‌برداری بهینه از این میراث ملی در بیجار صورت نگرفته است، کارشناسان و فعالان فرهنگی هشدار می‌دهند که بدون تخصیص بودجه و جلب سرمایه‌گذاری، این آثار ارزشمند در معرض فراموشی و نابودی قرار خواهند گرفت.

انتهای خبر/